Medijacija, kao jedan od oblika alternativnog rešavanja sporova (eng: Alternative Dispute Resolution – ADR), je proces u kome treće neutralno lice – medijator, pomaže stranama u sukobu da dođu do obostrano prihvatljivog rešenja. U poslednjim decenijama prošlog veka, svedoci smo dramatičnog povećanja primene ADR-a u svetu, pa tako u SAD više od 95% sporova dobije svoj epilog van suda. Od Amerike, preko Evrope, a u poslednjim godinama i u našem okruženju, medijacija sve više dobija primat u odnosu na arbitražu i druge oblike ADR-a, pre svega zbog svoje fleksibilnosti, poverljivosti, brzine i pristupačnosti, a najviše zbog toga što, u skladu sa načelom dobrovoljnosti, pravo odlučivanja i kontrolu nad ishodom spora vraća stranama u sukobu.

Iako je novi Zakon koji na sveobuhvatniji način reguliše ovu oblast stupio na snagu u januaru 2015. godine, a medijacija u pregovaračkom procesu za pristupanje Evropskoj uniji prepoznata kao jedan od prioriteta za podizanje efikasnosti pravosuđa, prvi organizovani programi medijacije u Srbiji počinju još 2001. godine u okviru projekata nevladinih organizacija podržanih od strane međunarodnih donatora. U procesu reforme pravosuđa, medijacija se 2002. prepoznaje kao tehnika koja može doprineti povećanju efikasnosti rada sudova, a „Nedelja poravnanja“, dobri rezultati pilot projekata u pojedinim opštinskim sudovima, i druge aktivnosti u ovoj oblasti, dovode 2005. godine do usvajanja prvog Zakona o posredovanju – medijaciji u Srbiji i osnivanja tzv. „Republičkog centra za medijaciju“. Međutim, i pored postojanja zakonskog osnova, međunarodne podrške i osnivanja centara za medijaciju, broj predmeta medijacije u nacionalnim okvirima biva sve manji, a programi medijacije pri sudovima se gase, tako da smo danas, skoro 15 godina nakon prvih koraka u ovoj oblasti, praktično još uvek na početku. Na žalost, evidentno je da smo površnim i nestručnim pristupom u proteklim godinama ovaj efikasni i pre svega humani način rešavanja sukoba kompromitovali, tako da ne treba da nas iznenadi ako se pri ponovnom promovisanju medijacije sretnemo sa još većim otporom i predrasudama na putu uspostavljanja efikasnog i sveobuhvatnog sistema alternativnog rešavanja sporova, koji je Srbiji preko potreban.

Jedan od razloga za ovakvo stanje je i svojevrsno zanemarivanje uloge i značaja advokature u razvoju i primeni medijacije i drugih oblika ADR-a u Srbiji. Inicijalni programi uspostavljanja medijacije posvetili su malo ili nimalo pažnje ulozi advokata kao jednog od učesnika u postupku medijacije. Istine radi, u Srbiji, kao i u drugim zemljama koje su prošle sličan put, bio je primetan određeni otpor pojedinih advokata koji se objašnjavao pretpostavkom da bi takav „alternativni“ način rešavanja sporova mogao negativno da utiče na tradicionalnu advokatsku praksu. Da je otpor medijaciji neosnovan i da predstavlja rezultat predrasuda, te da je medijacija suštinski upravo u interesu kako strana u sporu, tako i advokata kao njihovih punomoćnika, pokazuje međunarodna praksa i sve veći broj advokata koji se i sami obučavaju na polju medijacije. Advokati koji prihvate i ovladaju postupkom medijacije, svesni su njenih prednosti u odnosu na sud, pre svega eliminisanjem neizvesnosti u pogledu trajanja, troškova i krajnjeg ishoda sudskog postupka. Stoga davanjem podrške za učešće u postupku medijacije, advokat može očekivati veće zadovoljstvo klijenata i izgradnju bolje profesionalne reputacije i ugleda. Moderna advokatura zahteva primenu različitih tehnika rešavanja sporova, a obaveza advokata koji žele da idu u korak sa zahtevima savremenog života i pravovremeno odgovore na različite potrebe klijenata, je da se stručno osposobe za pružanje ove nove usluge, sa kojom donedavno nisu imali prilike da se sretnu u okviru tradicionalnog pravnog obrazovanja na fakultetima.

Iako većina advokata inicijalno ima želju da postanu medijatori, u praksi mnogo veći broj njih će svoju ulogu imati kao punomoćnici klijenata u postupcima medijacije. Uloga advokata kao punomoćnika je veoma važna, a u pojedinim slučajevima i presudna za odluku klijenta da svoj spor pokuša da reši putem medijacije:

o advokat pre svega procenjuje da li je konkretan slučaj pogodan za medijaciju i u tom smislu savetuje svog klijenta;

o advokat savetuje klijenta i učestvuje u izboru medijatora;

o priprema klijenta, kao i samog advokata, za medijaciju veoma je bitna, jer je strategija za zastupanje u medijaciji dijametralno suprotna od tradicionalnog zastupanja pred sudom;

o advokat i klijent za medijaciju moraju pripremiti sve da bi sporazum, ukoliko je to moguće, bio postignut istog dana, jer je „odlaganje“ medijacije izuzetak a ne pravilo;

o advokat tokom celokupnog postupka medijacije zastupa i štiti interese svog klijenta;

o advokat učestvuje u pregovaranju i savetuje klijenta o bitnim pravnim i drugim aspektima mogućih rešenja;

o advokat u ovom procesu „sarađuje“ sa medijatorom i doprinosi da se postigne sporazum koji odgovara interesima i potrebama klijenta;

o advokat učestvuje u sastavljanju i sprovođenju sporazuma postignutog u procesu medijacije.

Ukoliko medijacija ne ishodi sporazumnim rešenjem, advokat i klijent u svakom trenutku mogu da se vrate u sudski ili drugi postupak, jer pozitivni propisi štite strane u medijaciji od gubitka procesnih prava usled prekluzije, a daju i određene podsticaje ukoliko se spor reši putem medijacije.

Prednosti medijacije za advokate su višestruke. Advokat ovladava novom „veštinom“ koju može primeniti u pogodnim predmetima i ponuditi je kao uslugu svom klijentu, koji će u tom slučaju razumeti da je advokat pokušao sve da bi postigao brzo i efikasno rešenje problema, u najboljem interesu klijenta. Tako izgrađeno poverenje između klijenta i advokata teško je poljuljati. Za razliku od sudskog postupka, u medijaciji, advokat i klijent zadržavaju „kontrolu“ nad trajanjem, troškovima, a ultimativno i ishodom celokupnog spora, jer odluka ne može biti doneta bez njihove saglasnosti. Medijacija omogućava advokatima da efikasnije upravljaju predmetima i da svoje kapacitete pravilno rasporede na one sporove koji nisu pogodni za rešavanje putem medijacije. Konačno, medijacija doprinosi povećanju profesionalnog ugleda i reputacije advokata.

U cilju modernizacije advokatske prakse i podizanja kapaciteta advokature, kao i radi pravovremenog zauzimanja pozicija na budućem „tržištu medijacije“, veliku ulogu i obavezu imaju i advokatske komore, koje bi trebalo da, između ostalog, razmotre i sledeće:

o Obuka advokata za primenu medijacije, i to:

• osnovne radionice za upoznavanje sa ovim institutom i ulogom advokature
• dvodnevni seminari za sticanje veština efikasnog zastupanja klijenata u medijaciji
• osnovna i specijalizovane obuke za medijatore;

o Uspostavljanje sistema u advokatskim komorama za pružanje usluga medijacije;

o Formiranje lista medijatora – advokata pri advokatskim komorama;

o Selekcija i obuka službenika – referenata za medijaciju pri advokatskim komorama;

o Aktivnosti na promociji primene medijacije u advokaturi.

Advokatske komore su idealne profesionalne organizacije za organizovanje i pružanje usluga medijacije. Svaka advokatska komora može, prema svojim potrebama, formirati internu listu medijatora – advokata i obrazovati službu za medijaciju. Po prijemu predmeta, advokati bi procenjivali pogodnost spora za rešavanje putem medijacije, te dobijali saglasnost svojih klijenata u tom smislu. Nakon toga bi se obraćali referentu za medijaciju pri advokatskoj komori radi organizovanja medijacije, uključujuči i izbor neutralnog i stručnog medijatora. Na ovaj način, advokati bi svojim klijentima pre, ili u toku sudskog postupka, pružali dodatnu uslugu koju bi organizovale same advokatske komore, a ukoliko medijacija ne bi bila uspešna, u svakom slučaju bi mogli da nastave postupak pred sudom.

Pružanje usluga medijacije na ovaj način doprinelo bi unapređenju advokatske prakse, povećanju ugleda advokature, dodatnom prihodu advokata, većem zadovoljstvu klijenata, a svakako i rasterećenju sudova, jer bi značajan broj sporova bio rešen putem medijacije pre ili nakon pokretanja sudskog postupka. Advokatske komore imaju mogućnost da razviju i primene ovu vrstu dodatnih usluga, posebno imajući u vidu već postojeća slična iskustva pri Privrednoj komori Srbije i Povereniku za zaštitu ravnopravnosti i nekim lokalnim samoupravama, kao i činjenicu da pozitivni propisi omogućavaju ovakav vid organizovanja i pružanja usluga medijacije.

Medijacija je ne samo način rešavanja sporova koji je alternativan, već i postupak koji je upravo komplementaran sudskom i koji doprinosi efikasnijoj primeni prava i vraćanju poverenja javnosti u pravosudni sistem. Medijacija je, stoga, upravo u interesu advokata i može im pomoći u kvalitetnom i uspešnom zastupanju klijenata, postizanju većeg profesionalnog zadovoljstva u radu, efikasnijem razvijanju advokatske prakse, kao i u izgradnji lične i profesionalne reputacije i ugleda u društvu.